Programy multimedialne pod nazwą Akademia Umysłu® Senior EDU do prowadzenia nowoczesnych treningów pamięci, które miały swoją premierę w pracowni komputerowej w Dolnośląskiej Bibliotece Publicznej we Wrocławiu na początku października 2017 roku, znacząco wzbogaciły ofertę naszej instytucji o nową atrakcyjną propozycję spotkań edukacyjnych dla osób starszych i na pewno będą stanowić element stałej oferty programowej, skierowanej do seniorów.
Mimo że dopiero przecieramy szlaki z Akademią Umysłu®, stopniowo poznajemy z seniorami możliwości i różnorodność ćwiczeń – rola innowatorów jest dla nas powodem dla dumy, a zajęcia już teraz cieszą się dużą popularnością wśród osób starszych.
Zainteresowanie seniorów nowoczesnymi treningami pamięci i dotarcie do potencjalnych uczestników zajęć z Akademią Umysłu® Senior EDU nie było trudne – wręcz przeciwnie! Utworzenie 14–osobowej grupy przebiegło szybko. Do udziału w nowej formie spotkań edukacyjnych zaprosiłam, m.in. stałych członków Dyskusyjnego Klubu Książki dla Seniora, działającego w bibliotece. Seniorzy z dużym zaciekawieniem zareagowali na informację o nowoczesnych treningach pamięci z wykorzystaniem do tego celu komputerów. Nasza instytucja, podobnie jak inne biblioteki publiczne oraz takie placówki, jak domy kultury czy Uniwersytety III Wieku, odnotowują ogromne zainteresowanie seniorów zajęciami, bazującymi na nowych technologiach.
Z mojego doświadczenia po I edycji treningów pamięci z Akademia Umysłu® Senior EDU wynika, że dość łatwo pozyskać chętnych i odpowiednio zmotywowanych seniorów do udziału w kursach pamięci, wspomaganych programami komputerowymi. Od lat różnorodne propozycje spotkań dla osób starszych, które dodatkowo zapewniają kontakt z komputerem, cieszą się wyjątkowym zainteresowaniem i entuzjazmem tej grupy wiekowej. Dla seniorów każde zajęcia w pracowni komputerowej to dodatkowa możliwość ćwiczenia posiadanych umiejętności komputerowych, a przy okazji szansa uczenia się czegoś nowego.
Seniorzy, którzy rozpoczynają treningi pamięci z programami Akademii Umysłu® Senior EDU powinni posiadać przynajmniej podstawowe umiejętności komputerowe, ponieważ na zajęciach nie będzie przestrzeni na naukę podstaw obsługi komputera. Absolutnie niezbędne są takie „wyjściowe” kompetencje komputerowe, jak: samodzielne uruchomienie komputera, sprawnie posługiwanie się myszką komputerową, otwieranie ikony programu, umiejętne poruszanie się w obrębie widoku okno programu, nawigacja po programie, identyfikowanie poszczególnych elementów dostępnych w aplikacji, pisanie na klawiaturze, korzystanie z przeglądarki internetowej, wyszukiwanie informacji w Internecie, itp. Opanowanie tych umiejętności daje seniorom poczucie pewności, że poradzą sobie z obsługą programów multimedialnych z serii Akademia Umysłu® Senior EDU.
Jak zatem zweryfikować umiejętności komputerowe seniorów przed naborem do grupy szkoleniowej? Oto rozwiązanie, które zastosowałam – i polecam innym prowadzącym! W treści ogłoszenia o rozpoczęciu rekrutacji na kurs pamięci z Akademią Umysłu® Senior EDU zamieściłam następującą informację: „Do udziału w spotkaniach zapraszamy seniorów, którzy posiadają podstawowe umiejętności obsługi komputera i korzystania z Internetu. Potwierdzeniem tych umiejętności będzie przesłanie przez osobę w wieku 60+, zainteresowaną kursem pamięci, swojego zgłoszenia do udziału w Akademii Umysłu® Senior EDU wyłącznie drogą mailową, oczywiście posługując się swoim własnym adresem poczty elektronicznej.” Gdyby się zdarzyło, że na treningi pamięci zgłoszą się seniorzy, którzy obsługują komputera – należy najpierw zorganizować dla nich osobno kurs doszkalający z podstawowej obsługi komputera – ale koniecznie odpowiednio wcześniej, przed właściwym treningiem pamięci.
Reakcja seniorów na ćwiczenia pamięci z zastosowaniem gier logicznych jest typowa dla ich wieku. W pierwszym kontakcie programy Akademii Umysłu® Senior EDU wzbudzają ciekawość seniorów, a jednak reagują z obawą, czy zdołają pojąć istotę działania multimediów. Kiedy na ekranie pojawia się zbyt dużo interaktywnych elementów, początkowo program wydaje się niezrozumiały, wzbudza niechęć do „pierwszego podejścia” i zmierzenia się z nowym zadaniem. Potrzebny jest czas i wsparcie ze strony prowadzącego. Pamiętam przerażenie seniorów z pierwszych zajęć, kiedy przyszło im zmierzyć się z materią, której zupełnie nie znali! Seniorów ogarnęły wątpliwości, czy są w stanie poradzić sobie z samodzielnym wykonywaniem ćwiczeń.
Z moich obserwacji prowadzonych podczas zajęć wynika, że seniorzy potrzebują odpowiednio więcej czasu na oswojenie się z aplikacjami gier logicznych – z ich grafiką i układem elementów w oknie programu. Uczenie się przez osoby starsze sprawnej nawigacji w środowisku gier interaktywnych jest procesem rozciągniętym w czasie i odbywa się „metodą prób i błędów”, poprzez doradzanie sobie nawzajem i podpowiadanie. Wspólne „odkrywanie” programów integruje uczestników i tworzy dobre relacje między nimi. Na zajęciach poszczególne osoby z grupy mają różne tempo odkrywania możliwości programu. Niektórzy „gubią się” wewnątrz interaktywnej przestrzeni, w której zbyt wiele bodźców jednocześnie oddziałuje na ich zmysły (a przecież taka jest istota aplikacji multimedialnych, z którą nie zawsze radzą sobie seniorzy…).
Osoby starsze potrzebują dodatkowego czasu, aby spokojnie zapoznać się z logiką poszczególnych ćwiczeń i przystąpić do gry, wybierając odpowiedni dla siebie tryb pracy
z programem. Warto także zapewnić im indywidualne tempo pracy, bez narzucania presji czasu. I tu program staje na wysokości zadania! Gry logiczne Akademii Umysłu® Senior EDU są niezwykle przyjazne – zostały jakby zaprogramowane „pod seniorów”, mają elastyczne opcje ustawień, tzn. można dostosować czas wykonywania ćwiczeń do potrzeb gracza – wystarczy ustawić chronometraż we wszystkich trybach nauki na nieskończoność poprzez zaznaczenie właściwego wyboru. W dowolnym momencie można to potem zmienić i wrócić do wyjściowych ustawień.
Początkowy etap oswajania się z interfejsem programu jest bardzo ważny. Na starcie osoby starsze w różnym tempie opanowują umiejętność sprawnego samodzielnego poruszania się w programie. W trakcie kolejnych zajęć mogłam już obserwować, jak początkowa rezerwa wobec nowych aplikacji szybko ustępowała żywiołowemu zainteresowaniu i determinacji.
W konsekwencji systematycznie, krok po kroku, w swoim indywidualnym tempie, udawało się seniorom przekraczać granice swojego wieku i ostatecznie wygrywać…pojedynek z własnymi możliwościami. Dla mnie, jako prowadzącej zajęcia, fascynujące było przyglądanie się stopniowym zmianom w zachowaniu i zaangażowaniu osób ćwiczących w programach Akademii Umysłu® Senior EDU. W trakcie kolejnych zajęć, pod wpływem sprzyjającej atmosfery pracy i pozytywnej stymulacji poznawczej generowanej przez różnorodne gry logiczne kursanci stawali się bardziej uważni, skupieni i pozbawieni wcześniejszych obaw. Na kilku ostatnich spotkaniach niektórzy z nich przyjmowali wręcz rolę ekspertów, bądź liderów grupy, wspierając innych i pomagając im w wykonywaniu trudniejszych ćwiczeń.
Pakiet Akademii Umysłu® Senior EDU, składa się z wielu z ćwiczeń o różnym poziomie trudności przybierających formę gry. Najbardziej seniorom podobały się ćwiczenia modułów Pamięć i Koncentracja (cz.1), które na różne sposoby trenują m.in. pamięć krótkotrwałą. Pozytywne emocje wzbudziło np. ćwiczenie pod nazwą „Zliczanie symboli” (Moduł Pamięć, cz.1, ćw. nr 3), które wyjątkowo podobało seniorom. W tym zadaniu są trzy rodzaje zmiennych, trzy bodźce, które stymulują pamięć, takie jak: kształt, kolor i liczby, odpowiednio przypisane do danego kształtu i koloru. Zdaniem seniorów to bardzo wartościowe ćwiczenie, które silnie oddziałuje na stymulowanie pamięci, mimo że jest w ich odczuciu trudne do wykonania, ponieważ trzeba zapamiętać wartość liczby zapisaną na obiekcie o określonym kształcie i kolorze. Kiedy obiekty znikają, a potem pojawiają się ponownie – już nie mają zapisanych na nich liczb, a zadaniem ćwiczącego jest odgadnięcie nie tylko wszystkich liczb, które były przypisane do tych kształtów, ale zapisanie ich sumy.
Dużą zaletą pracy z programami Akademii Umysłu® Senior EDU jest ich różnorodność, która zapewnia seniorom wykonywanie nierutynowych czynności. Podczas gier logicznych w jednym czasie wiele rodzajów bodźców na nich oddziałuje, a nieustannie stymulowany mózg staje się sprawniejszy i zwiększają się jego możliwości adaptacyjne do odbierania kolejnych bodźców.
Zajęcia z Akademią Umysłu® Senior EDU to nie tylko praca ze specjalistycznym programem komputerowym, ale też wiedza teoretyczna prezentowana za pomocą multimedialnych środków przekazu oraz praktyczne ćwiczenia bez użycia komputera, które z jednej strony pomagają skutecznie ulepszać pamięć i koncentrację, z drugiej zaś – sprzyjają integracji i dobrej zabawie. Dzięki zróżnicowanym formom aktywności podczas treningu pamięci, możliwa jest poprawa zarówno stanu ducha, jak i ciała.
Podczas prowadzenia treningów pamięci starałam się zachować elastyczność i obserwować grupę. Nie trzymałam się kurczowo planu przewidzianego w scenariuszu,
np. gdy seniorzy nie byli w stanie wykonać jakiegoś zadania lub przeciwnie – gdy jakieś ćwiczenie wydawało im się za łatwe lub mało interesujące (takie były dla seniorów ćwiczenia z modułu „Szybkie czytanie”, których seniorzy nie polubili). W takiej sytuacji proponowałam seniorom ćwiczenia pamięciowe bez użycia komputera z odniesieniem do wykorzystania nowych umiejętności zapamiętywania w życiu codziennym (np. zakupy, wizyta u lekarza). Bazowanie na życiowych przykładach wpływa na zwiększenie zainteresowania tematem. Seniorzy dostają do wykonania proste ćwiczenia na czas, kiedy np. trzeba sobie w ciągu minuty przypomnieć jak najwięcej nazwisk i szybko je zapisać na kartce papieru w kolumnie jedno pod drugim. Ważne jest przy tym, aby proponowane seniorom ćwiczenie wspierało funkcje poznawcze, miało charakter zabawowy i było akceptowane przez wszystkich uczestników. Należy przy tym zadbać o to, aby seniorzy nie poczuli się infantylnie, co mogliby odebrać jako brak szacunku wobec nich.
Treningi pamięci z Akademią Umysłu® Senior EDU zawierają gotowe scenariusze do prowadzenia zajęć i poradnik psychologów. Na podstawie tego materiału przygotowuję swoje zajęcia. Każdy scenariusz jest rzetelnie przygotowany merytorycznie, uwzględnia specyfikę pracy z seniorami i ma przejrzystą strukturę, która zawiera solidną dawkę wiedzy teoretycznej, propozycje ćwiczeń z gier logicznych z opisem (cel, zasady, korzyści).
W scenariuszach jest zestaw wybranych ćwiczeń, które wykorzystywałam na kolejnych zajęciach Akademii Umysłu® Senior EDU, a poradnik psychologów był dla mnie fachowym wsparciem w zakresie wiedzy psychologicznej przekazywanej seniorom, np. przy okazji objaśniania zagadnień teoretycznych na temat funkcjonowania mózgu (takich jak neuroplastyczność mózgu, neuroprzekaźniki, itp.) oraz kwestii dotyczących rodzajów pamięci (pamięć długotrwała, krótkotrwała, robocza) oraz mnemotechnik.
Lektura scenariuszy zainspirowała mnie do własnych poszukiwań innych przykładów ćwiczeń, aby stworzyć bank pomysłów z ćwiczeń, urozmaicających komputerowe gry logiczne, które jako przerywnik od pracy przy komputerze będą pobudzały do kreatywnego myślenia i twórczego działania oraz łatwo będzie je zastosować na treningach pamięci dla seniorów.
Beata Tarnowska
Bibliotekarka i moderatorka Dyskusyjnego Klubu Książki dla Seniorów w DBP we Wrocławiu, doświadczona edukatorka osób w wieku 50+, trenerka ze specjalizacją w zakresie metodyki pracy z seniorami, autorka materiałów metodycznych do prowadzenia edukacji komputerowej i treningów pamięci dla osób starszych z wykorzystaniem programów Akademia Umysłu® SENIOR EDU.
Jej specjalizacja i najważniejsza zawodowa pasja to działania z seniorami w bibliotece. W tym zakresie posiada specjalistyczne przygotowanie zawodowe i kompetencje trenerskie. Ukończyła cykl szkoleniowy „Zrozumieć seniora” finansowany przez Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (FIO) we Wrocławiu (2006) oraz szkolenie „Metody edukacji osób starszych” – projekt Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych (ASOS) na lata 2012-2013.
Tematyka proponowanych szkoleń: metodyka pracy z osobami starszymi; tworzenie oferty dla seniorów w bibliotece; usługi biblioteczne dla osób niepełnosprawnych; edukacja komputerowa i ekonomiczna osób w wieku 50+; działania międzypokoleniowe i wolontariat w instytucji kultury; promocja, organizacja i prowadzenie spotkań w bibliotece; multimedia i nowoczesna komunikacja w pracy bibliotekarza, nowe technologie w nauczaniu z wykorzystaniem e-learningu; wykorzystanie programów Akademia Umysłu® SENIOR EDU w treningach pamięci dla seniorów.
Kontakt: btarnowska@wbp.wroc.pl
Dolnośląska Biblioteka Publiczna im. Tadeusza Mikulskiego we Wrocławiu
www.wbp.wroc.pl